بحثی در باب ارث _________________ ژیلا موحد شریعت پناهی

در مورد نابرابری در ارث، باید بر چند نکته تأکید کرد
تقسیم ارث در قرآن کریم براساس «جنسیت» طراحی نشده بلکه اساس تقسیم ارث در قرآن کریم، نیاز وراث است. برای اثبات این مطلب می توانیم به چند مورد مشخص اشاره کنیم

ارث پدر یک ششم و ارث مادر هم یک ششم تعیین شده به شرط آن که متوفی فرزندانی هم از خود به

جای گذاشته باشد که در این صورت ماترک شش قسمت می شود. چهار قسمت را فرزندان می برند و هر یک از پدر و مادر، به طور مساوی یک قسمت را ارث می برند. ا
اگر متوفی چند برادر و خواهر مادری داشته باشد و به جز آنها وارث وجود نداشته باشد، ماترک به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود.ب
جد یا جده یا هر دو، از طرف مادر با کلاله ی امی یکی باشد کلاله یا متعدد مرد باشد یا زن یا مرد و زن، مال بین آنها به طور مساوی تقسیم می شود.ث

د: اگر وارث میت، هم دایی و هم خاله باشد و همه ی آنها پدری و مادری یا پدری، یا مادری باشند، مال

به طور مساوی میان آنها تقسیم می شود.ج
اما جالب تر آن که در بعضی حالات سهم الارث زن از مرد بیشتر است. مثلاً در حالات زیر
اگر متوفی دارای شوهر و بدون فرزند باشد، مادرش یک سوم و پدرش یک ششم ارث خواهد برد.د
اگر ورثه ی متوفی فقط نوه های او باشند، در این صورت نوه ی پسری حتی اگر دختر باشد، دو برابر نوه ی دختری (حتی اگر پسر باشد) ارث می برد.ر

نکته 2- قوانین ارث در بعضی از کشورهای غربی بدون حکمت است، به چند دلیل
اگر شخص متوفی اگر وصیت نکند، فقط همسرش وارث اوست که این خود ظلمی است در حق فرزندان و پدر و مادر متوفی
اگر شخص متوفی وصیت کرده باشد، با وصیت خود می تواند حتی همسر خود را از ارث محروم و ماترک خود را حتی تا میزان صد در صد به اشخاص غریبه و یا حتی حیواناتی مانند سگ و گربه ببخشد

شخص متوفی می تواند اشخاص خاصی را از ارث محروم و اشخاص دیگری را وارث تعیین کند.

حتی بدون دلیل

نکته 3- در آیات نورانی قرآن، متوفی می تواند حداکثر تا یک سوم ماترک خود را وصیت و آن را به

هر کس که می خواهد ببخشد و اگر بیشتر از یک سوم وصیت کند فقط در صورت رضایت ورثه وصیت اجرا خواهد شد، والا دو سوم بقیه ماترک طبق قانون قرآنی بایستی تقسیم شود

نکته 4 – در آیات نورانی قرآن، سهم الارث زن از ماترک شوهر محدود به اموال خاص نشده (برخلاف قانون مدنی که در ماده ی 946 مقرر می دارد که: زوجه فقط ازاموال ذیل ارث می برد: «1- اموال منقوله از هر قبیل که باشد. 2- ابنیه و اشجار» بلکه زن از تمامی اموال شوهر ارث می برد و ماده 946 قانون مدنی ظلم آشکاری است به زن که بایستی طبق آیات نورانی قرآن عوض شود

جالب آن که در میان «فقهای امامیه بعضی نظیر اسکافی (متوفی 381 هـ. ق)... مطابق آیه شریفه، قائل به مطلق حق ارث زن از عین جمیع ماترک شده اند. ر
نیز در میان فقهای معاصر، آیت الـله العظمی دکتر محمد صادق صادقی تهرانی رأی به سهم الارث زن از جمیع ماترک زوجه داده اند. ز
خوشبختانه فراکسیون زنان مجلس ششم، تغییراتی در ماده ی 946 را به نفع زنان (ارث بری از همه ی ماترک) به تصویب رساند که معلوم نیست سرانجام آن چه شد؟

نتیجه: از بحث بالا «معلوم است که نمی توان حکم کلی داد که مردان دو برابر زنان ارث می برند، بلکه در بعضی موارد زنان ارث بیشتر می برند. (مادر نسبت به پدر)، در بعضی موارد مساوی اند. (خواهر و برادر ناتنی از یک مادر ) و در بعضی موارد مرد از زن بیشتر ارث می برد. (رابطه فرزندی).و
بالاخره در مورد ماده ی 905 قانون مدنی که در صورت منحصر بودن وارث به زوجه به جز یک چهارم مال بقیه را به زوجه نمی دهند، آیت الـله العظمی صانعی در کتاب ارث زن از شوهر (در صورت انحصار) می نویسند: «رد مازاد از فرض (یک چهارم ) به زن در صورت انحصار نظری است که با عدالت سازگار و به احتیاط نزدیک تر است.ط

منابع مربوط به ارث

1. ا. ارث از نظر اسلام – آیت الـله آقای میرزا محمد باقر آشتیانی – انتشارات کتابخانه مدرس اهل ستون مسجد جامع تهران – ص 104
   ب. حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد – محمد حکیم پور – انتشارات نغمه نو اندیش – زمستان 1382 – ص 421
   ث. منبع شماره 1 ص 128
   ج. زن در آیینه قرآن – ص 176
   خ. منبع شماره 1 – ص 105
   د. منبع شماره 1 – ص 116
   ر. منبع شماره 2 – ص 187
   ز. صادقی تهرانی – محمد صادق – (رساله توضیح المسائل نوین) انتشارات امید فردا – مسئله 699 – ص 322
   و. دیدگاه تحوی موضوع زن در قرآن – احمد تابنده – انتشارات قلم – 1360 – ص 81
   
   ط. ارث زن از شوهر (در صورت انحصار) برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیت الـله العظمی صانعی – مؤسسه فرهنگی فقه الثقلین – 1384

هشت - یک

دستانش دو ستون خانه مردش بودند
و همیشه بند
ناتوان از انجام هر کاری برای خویشتن خود
راه می رفت هم چنان میخکوب
می دید هم چنان میخکوب
می شنید هم چنان میخکوب
در نهایت
سهم اش جز هشت یک خانه مخروبه
جز دو ستون فرسوده
نبود

فرانک فرید

تشکیل کار گروه ارث برابر: قدم به قدم برای تغییر قوانین به نفع زنان

روند شکل گیری کارگروه های تخصصی درکمپین
مهر 87 - خدیجه مقدم
تغییر برابر برابری: تشکیل کارگروه های گوناگون درکمپین تهران و در مناطق کشور مدت هاست که در روند کار و برحسب نیاز حین عمل در کمپین دنبال می شود. ویژگی اصلی کارگروه های کمپین ’باز بودن" آن هاست، به این معنا که هیچ محدودیتی برای عضویت اعضا در آن ها وجود ندارد و همه افراد می توانند در صورت تمایل وارد کارگروه شده یا از آن خارج شوند و درباره شکل و روش کار در آن پیشنهاد بدهند. عامل اصلی مرتبط کننده افراد در کارگروه ها وجود یک ظرف مشترک یعنی یک پروژه کاری یا پژوهشی مشترک است و افراد بر اساس توانایی ها و علایقشان حول یک محور مشترک با هم کار می کنند. هر فعال کمپین یا عضو کمیته ای می تواند کارگروهی را پیشنهاد دهد یا در کارگروه های مختلفی فعال شود. وجود همکاری و همفکری بین کمیته ها و کارگروه ها مانع بسته شدن فضای زنده و پویای کمپین می شود. در عین حال توانمند سازی به شکل تخصصی تر و ایجاد ارتباطات شبکه ای گسترده تر برای اعضا را ممکن می کند.
این کارگروه ها ابتدا با بزرگ شدن کمپین برای تسهیل فعالیت های اجرایی آغاز به کار کردند. به طور مثال رسانه تغییر برای برابری کارگروه های مختلف را برای سامان دادن به فعالیت هایش تشکیل داد. برخی از این کارگروه ها چون کارگروه هنر از رسانه جدا و به طور مستقل فعالیت کمیته ای ترتیب داد و اکنون دارای کارگروه های مستقلی چون تئاترخیابانی، نقد فیلم و عکس و مصاحبه با هنرمندان ...حول بحث ها و موضوع های گوناگون در کمپین است که الزاما محدود به تهران نیست. حتی اکنون کار گروه هایی چون فتو چنج و پادکست نیز مستقل از رسانه و کمیته هنری فعالیت می کنند. یعنی بدین ترتیب با گسترش فعالیت کمپین بر تعداد کارگروه های آن نیز افزوده می شود. شرط ماندگاری و پویایی این کارگروه ها در کمپین ارتباط گسترده و مداوم آنها با یکدیگر است.
تمرکز مشخص بر هر یک از موارد مطرح در بیانیه کمپین ضرورت شکل گیری کارگروه های مختلف دیگری را نیز مطرح ساخت این کار هم می توانست از یک سو از هرز نیروها جلوگیری کند و از سوی دیگر به فعالیت ها متناسب با علائق اعضای کمپین جهت دهد. بدین ترتیب کار گروه هایی دیگری حول محورهای مطرح در بیانیه شکل گرفتند تا با تمرکز بر هر یک از مطالبات مطرح در کمپین کارهای عملی و اجرایی و پژوهشی در این زمینه را در پیش بگیرند. تمرکز بر یکی از بندهای کمپین یعنی حذف ماده قانونی تعدد زوجات بسیاری از فعالیت های کمیته ها به ویژه رسانه، روابط عمومی و آموزش و مادران و هنری را متوجه خود کرد و برگزاری نشست های اعتراضی و انتشار مقالات گوناگون و حتی لابی با گروه های مختلف را موجب شد که حاصل بخشی از این فعالیت ها در اقداماتی که برای لایحه خانواده شد انعکاس یافت. کارگروهی هم برای انتشار کاری مکتوب دراین عرصه شکل گرفت که در این کار گروه فعالان مختلف کمپین چه در داخل کمیته ها و چه خارج از آن ها شرکت داشتند و حاصل آن مجموعه مقالات چند همسری بود.
در این روند، و به ویژه بعد از تجربه لایحه حمایت خانواده و ضرورت افزایش کارگروه های تخصصی بر روی مطالبات عمومی شده، بسیاری از فعالان کمپین در تهران و شهرستان ها در تلاش اند که در سومین سال فعالیت کمپین با فعالیت متمرکز بر هر یک از بند های بیانیه کارگروه هایی را در این زمینه شکل دهند. در همین روند هم اکنون کارگروه های دیگری با موضوع سن کیفری، قتلهای ناموسی و طلاق – از مطالبات مطرح در بیانیه کمپین - در حال شکل گیری و جذب نیرو هستند.
از میان کارگروه های در حال شکل گیری کار گروه "ارث برابر" حدود یک ماه است که فعالیت اش را آغاز کرده است. در این باره توضیحات خدیجه مقدم را درباره کار گروه "ارث برابر" می خوانید:
تشکیل کارگروه " ارث برابر" کمپین یک میلیون امضاء: قدم به قدم برای تغییر قوانین به نفع زنان
خدیجه مقدم
اگر نگاهی به قانون مدنی – قانون گذرنامه – قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری و بند های مربوط به زنان بیاندازیم زن ستیزی قانون گذاران را به وضوح و روشنی می بینیم که البته این قوانین در چهارچوب قانون اساسی نوشته شده که در آن زن به عنوان انسان کامل و مستقل دیده نشده و تنها وقتی مادر یا همسر است به رسمیت شناخته شده است.
در قوانین مذکور جایی که زن باید مجازات شود حتی در سنین کودکی ، عاقل و بالغ و کامل است و جایی که حقی به او باید تعلق گیرد ناقص و نابالغ است. نه حق ازدواج دارد نه طلاق و شهادت و سرپرستی و نه حق ارث و دیه برابر.
همان طور که در دفترچه " تاثیر قوانین تبعیض آمیز بر زندگی زنان" به استناد قوانین موجود آمده است ارث دختر نصف پسر است.
و ارث زن به عنوان همسر یک هشتم از اعیانی و اموال منقول، از زمین هم هیچگاه ارث نمی برد. جالب این جاست که اگر زنی فوت کند و هیچ وارثی جز همسرش نداشته باشد تمام اموالش به شوهرش تعلق می گیرد و اگر عکس آن اتفاق بیافتد، یعنی اگر مردی فوت کند که وارثی جز همسرش نداشته باشد یک چهارم به زن و سه چهارم به دولت می رسد که با هیچ منطقی این حق ارث پذیرفتنی نیست.
قانون نابرابر و تبعیض آمیز ارث ، زنان را در سال های پایانی زندگی شان که به مراقبت بیشتری نیازمندند بیش از پیش محروم و فقیر می کند . بخصوص در روستا ها که زن، سال های سال در زمین زراعی همسرش جوانی خود را هزینه کرده و هنگام پیری حتی یک وجب از آن زمین به او ارث نمی رسد . و یک هشتم اموال منقول و اعیانی خانه ای روستایی رقمی نیست که حتی به حساب آید.
ارث نادعالانه بعد از زلزله فاجعه بار بم بیشتر عیان شد، زنانی که شوهرانشان در اثر زلزله کشته شده و خانه هایشان ویران شده بود هیچ گونه ارثی هم از زمین نمی بردند کم کم متوجه فاجعه قانون ارث بعد از فاجعه زلزله شدند. تغییر ماده قانونی مربوط به ارث از جمله خواسته های مطرح شده در بیانیه کمپین هم هست که کنشگران کمپین در گفت و گوی رو در رو با زنان، بسیار با آن مواجه بوده اند.
دو سال پیش وقتی کمپین یک میلیون امضاء آغاز به کار کرد و تبعیض های قانونی در مورد حقوق زنان مطرح شد بسیاری از زنان که با پوست و گوشت خود این نابرابری ها را لمس کرده بودند و تاثیر این قوانین را در زندگی خود شاهد بودند گروه گروه به کمپین پیوستند و خواسته های خود را با صدای بلند برای مردم و مسئولان بازگو کردند تا جایی که امروز بسیاری از مردم در تهران و سایر شهر های ایران و حتی در روستا ها می دانند که زنان ایران حتی اگر دو برابر مرد خانواده هم کار و تلاش کنند، نصف یک انسان کامل محسوب می شوند و برای تغییر این قوانین است که زنان در سال های اخیر هزینه های زیادی را متحمل شده اند. و به مدد رسانه های ارتباطی قوی این دوران در مدت دو سالی که از فعالیت کمپین می گذرد به واقع بحث حقوق زنان به طور حیرت آوری عمومی شده است .
از همین رو به نظر می رسد می توان در سومین سال فعالیت کمپین به صورت تخصصی روی هر یک قوانین تبعیض آمیز متمرکز شد، کارگروهی را تشکیل داد و هر کدام از قوانین مورد نظر را مورد مطالعه و بررسی قرار داد و تلاش کرد تا قدم به قدم قوانین به نفع زنان تغییر پیدا کند.
تشکیل کار گروه های تخصصی می تواند:
موجب متکثر شدن کمپین شود .
تعداد بیشتری از مردم را به کمپین جذب کند .
با مطالعه و تحقیق در مورد هر کدام از قوانین موجب افزایش آگاهی های عمومی مردم شود .
هر کمیته ای تا هر زمان که نیاز کمپین و اعضاء باشد به کار خود ادامه دهد.
تعداد اعضا کمیته ها را کمتر و امکان برگزاری نشست ها را بیشتر کند.
خواسته های مشخص و کوچک تر موجب تغییر سریع تر یک یک قوانین شود.
و در پایان تعداد امضا ها را افزایش دهد .
به همین منظور من با تعدادی از اعضاء جدید کمپین که موضوع ارث نابرابر برای شان اهمیت ویژه ای داشت از اول مهر ماه 1387 کار گروهی تشکیل داده ایم که در راستای اهداف کمپین و با همان روش آموزش چهره به چهره و جمع آوری امضاء فعالیت می کند و از همه شیوه ها از پایین – ارتباط با مردم و جلب مشارکت آنان و از بالا- لابی با نمایندگان مجلس و مسئولان حکومتی، فقها، علما و حقوقدان ها برای تغییر قانون ارث تلاش خواهد کرد.
به نظر اعضاء کار گروه " ارث برابر" کارگروه های دیگری چون " قتل های ناموسی" "حق طلاق"، " سن کیفری " و غیره با مشارکت اعضاء جدید و علاقه مند می تواند جنبش کمپین یک میلیون امضاء را بیش از پیش تقویت کند.