بحثی در باب ارث _________________ ژیلا موحد شریعت پناهی

در مورد نابرابری در ارث، باید بر چند نکته تأکید کرد
تقسیم ارث در قرآن کریم براساس «جنسیت» طراحی نشده بلکه اساس تقسیم ارث در قرآن کریم، نیاز وراث است. برای اثبات این مطلب می توانیم به چند مورد مشخص اشاره کنیم

ارث پدر یک ششم و ارث مادر هم یک ششم تعیین شده به شرط آن که متوفی فرزندانی هم از خود به

جای گذاشته باشد که در این صورت ماترک شش قسمت می شود. چهار قسمت را فرزندان می برند و هر یک از پدر و مادر، به طور مساوی یک قسمت را ارث می برند. ا
اگر متوفی چند برادر و خواهر مادری داشته باشد و به جز آنها وارث وجود نداشته باشد، ماترک به طور مساوی بین آنها تقسیم می شود.ب
جد یا جده یا هر دو، از طرف مادر با کلاله ی امی یکی باشد کلاله یا متعدد مرد باشد یا زن یا مرد و زن، مال بین آنها به طور مساوی تقسیم می شود.ث

د: اگر وارث میت، هم دایی و هم خاله باشد و همه ی آنها پدری و مادری یا پدری، یا مادری باشند، مال

به طور مساوی میان آنها تقسیم می شود.ج
اما جالب تر آن که در بعضی حالات سهم الارث زن از مرد بیشتر است. مثلاً در حالات زیر
اگر متوفی دارای شوهر و بدون فرزند باشد، مادرش یک سوم و پدرش یک ششم ارث خواهد برد.د
اگر ورثه ی متوفی فقط نوه های او باشند، در این صورت نوه ی پسری حتی اگر دختر باشد، دو برابر نوه ی دختری (حتی اگر پسر باشد) ارث می برد.ر

نکته 2- قوانین ارث در بعضی از کشورهای غربی بدون حکمت است، به چند دلیل
اگر شخص متوفی اگر وصیت نکند، فقط همسرش وارث اوست که این خود ظلمی است در حق فرزندان و پدر و مادر متوفی
اگر شخص متوفی وصیت کرده باشد، با وصیت خود می تواند حتی همسر خود را از ارث محروم و ماترک خود را حتی تا میزان صد در صد به اشخاص غریبه و یا حتی حیواناتی مانند سگ و گربه ببخشد

شخص متوفی می تواند اشخاص خاصی را از ارث محروم و اشخاص دیگری را وارث تعیین کند.

حتی بدون دلیل

نکته 3- در آیات نورانی قرآن، متوفی می تواند حداکثر تا یک سوم ماترک خود را وصیت و آن را به

هر کس که می خواهد ببخشد و اگر بیشتر از یک سوم وصیت کند فقط در صورت رضایت ورثه وصیت اجرا خواهد شد، والا دو سوم بقیه ماترک طبق قانون قرآنی بایستی تقسیم شود

نکته 4 – در آیات نورانی قرآن، سهم الارث زن از ماترک شوهر محدود به اموال خاص نشده (برخلاف قانون مدنی که در ماده ی 946 مقرر می دارد که: زوجه فقط ازاموال ذیل ارث می برد: «1- اموال منقوله از هر قبیل که باشد. 2- ابنیه و اشجار» بلکه زن از تمامی اموال شوهر ارث می برد و ماده 946 قانون مدنی ظلم آشکاری است به زن که بایستی طبق آیات نورانی قرآن عوض شود

جالب آن که در میان «فقهای امامیه بعضی نظیر اسکافی (متوفی 381 هـ. ق)... مطابق آیه شریفه، قائل به مطلق حق ارث زن از عین جمیع ماترک شده اند. ر
نیز در میان فقهای معاصر، آیت الـله العظمی دکتر محمد صادق صادقی تهرانی رأی به سهم الارث زن از جمیع ماترک زوجه داده اند. ز
خوشبختانه فراکسیون زنان مجلس ششم، تغییراتی در ماده ی 946 را به نفع زنان (ارث بری از همه ی ماترک) به تصویب رساند که معلوم نیست سرانجام آن چه شد؟

نتیجه: از بحث بالا «معلوم است که نمی توان حکم کلی داد که مردان دو برابر زنان ارث می برند، بلکه در بعضی موارد زنان ارث بیشتر می برند. (مادر نسبت به پدر)، در بعضی موارد مساوی اند. (خواهر و برادر ناتنی از یک مادر ) و در بعضی موارد مرد از زن بیشتر ارث می برد. (رابطه فرزندی).و
بالاخره در مورد ماده ی 905 قانون مدنی که در صورت منحصر بودن وارث به زوجه به جز یک چهارم مال بقیه را به زوجه نمی دهند، آیت الـله العظمی صانعی در کتاب ارث زن از شوهر (در صورت انحصار) می نویسند: «رد مازاد از فرض (یک چهارم ) به زن در صورت انحصار نظری است که با عدالت سازگار و به احتیاط نزدیک تر است.ط

منابع مربوط به ارث

1. ا. ارث از نظر اسلام – آیت الـله آقای میرزا محمد باقر آشتیانی – انتشارات کتابخانه مدرس اهل ستون مسجد جامع تهران – ص 104
   ب. حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد – محمد حکیم پور – انتشارات نغمه نو اندیش – زمستان 1382 – ص 421
   ث. منبع شماره 1 ص 128
   ج. زن در آیینه قرآن – ص 176
   خ. منبع شماره 1 – ص 105
   د. منبع شماره 1 – ص 116
   ر. منبع شماره 2 – ص 187
   ز. صادقی تهرانی – محمد صادق – (رساله توضیح المسائل نوین) انتشارات امید فردا – مسئله 699 – ص 322
   و. دیدگاه تحوی موضوع زن در قرآن – احمد تابنده – انتشارات قلم – 1360 – ص 81
   
   ط. ارث زن از شوهر (در صورت انحصار) برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیت الـله العظمی صانعی – مؤسسه فرهنگی فقه الثقلین – 1384